Δεβετζής Αντρέας

Η χαλκογραφία είναι η δεύτερη χρονολογικά τεχνική της χαρακτικής, γνωστή στην Ευρώπη από τον 15ο αιώνα. Πρόγονός της είναι το νιέλο, ένα κράμα χαλκού, μολύβδου και αργύρου, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι χρυσοχόοι της Αναγέννησης για να ενισχύσουν την εμφάνιση των κοσμημάτων τους πάνω στην επιφάνεια των μετάλλων.

Εντασσόμενη στη γενική κατηγορία της βαθυτυπίας / εσωτυπίας, καθώς τυπώνεται ό,τι εισέχει στη χάλκινη πλάκα, η χαλκογραφία πίστευαν παλιότερα πως συνδέεται με ένα τυχαίο περιστατικό: ο Τοσκανός χρυσοχόος του 15ου αιώνα στη Φλωρεντία, Μάζο ντι Αντόνιο Φινιγκουέρα (1426-1464), για να δει το αποτύπωμα εικόνας της Ειρήνης που είχε χαράξει πάνω στο μέταλλο ενός σπαθιού, γέμισε με καπνιά τα σκαλίσματά του, έβρεξε ένα χαρτί και το πίεσε στις χαράξεις. Το αποτύπωμα ήταν η πρώτη χαλκογραφία.

Η τεχνική της χαλκογραφίας περιλαμβάνει επιμέρους μεθόδους:

• Χαλκογραφία με οπές
• Γραμμική χαλκογραφία
• Βελονογραφία (γνωστές από τον 15ο αιώνα)
• Γραμμική οξυγραφία (γνωστή από τον 16ο αιώνα)
• Ξεστή χαλκογραφία (γνωστή από τον 17ο αιώνα)
• Χαλκογραφία μίμησης μολυβιού
• Χαλκογραφία με στιγμές
• Τονική οξυγραφία
• Οξυγραφία μαλακού βερνικιού (γνωστές από τον 18ο αιώνα)

Στην τεχνική της χαλκογραφίας, το σχέδιο γράφεται απευθείας ή με καρμπόν ή φύλλο ζελατίνας πάνω στην επιφάνεια της καθαρής χάλκινης πλάκας. Ο χαράκτης χρησιμοποιεί, ανάλογα με τη μέθοδο που έχει επιλέξει, καλέμι, ροδέλα, βελόνα, διάλυμα νιτρικού οξέος ή ακιδωτό παλινδρομικό ξυστήρα (berceau). Έπειτα, ξύνει την πλάκα του χαλκού με τον ξυστήρα (ebarboir / grattoir), κάνοντας λεία τη χαραγμένη επιφάνεια. Προτού τυπώσει, ζεσταίνει τη χάλκινη πλάκα σε θερμαινόμενη επιφάνεια, περνώντας μελάνι στις χαράξεις και στη συνέχεια τη σκουπίζει. Τέλος, την τοποθετεί στο πιεστήριο, αφού βάλει πάνω από το νοτισμένο χαρτί τσόχες για να εξουδετερώνονται οι πιέσεις που ασκούνται. Ακολουθεί η εκτύπωση του πρώτου δοκιμίου.

Όπως και στην ξυλογραφία, σε όλες τις μεθόδους της χαλκογραφίας η χάραξη του σχεδίου γίνεται αντίστροφα, προκειμένου να τυπωθεί κανονικά η εικόνα από την πλάκα. Ο αριθμός των αντιτύπων της χαλκογραφίας είναι μεγαλύτερος από εκείνον της ξυλογραφίας. Η έγχρωμη χαλκογραφία προϋποθέτει διαφορετική χάλκινη πλάκα για κάθε χρώμα. Σε άλλες χαλκογραφίες, το χρώμα έχει προστεθεί μετά την εκτύπωση, με το χέρι (επιχρωματισμένες χαλκογραφίες).